Kuduz, eski çağlardan beri bilinen, halk sağlığını tehdit eden, insan ve memeli hayvanların çoğunda beyin ve omurilikte ilerleyici, ölümcül olabilen viral, zoonotik bir hastalıktır.Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), kuduz hastalığını dünyanın en ölümcül bulaşıcı hastalıklarından biri olarak kabul etmektedir. Kuduz hastalığı nedeni ile her gün 160 kişi, her 10 dakikada bir 1 kişi ve yüzde 40'ı çocuk olmak üzere yılda 59 bin kişinin hayatını kaybettiği bildirilmiştir.
Kuduzun öneminin anlaşılması ve hastalığa ilişkin farkındalığın artırılması amacıyla DSÖ, ilk kuduz aşısını geliştiren Louis Pasteur’ün ölüm tarihi olan 28 Eylül’ü “Dünya Kuduz Günü” olarak kabul etmiştir. Bu yıl dünya genelinde 16. Dünya Kuduz Günü kutlanacak olup DSÖ tarafından bu yılın teması “Kuduz: Tek Sağlık, Sıfır Ölüm” olarak belirlenmiştir. Tek sağlık temasıyla sektörler arası iş birliği ile sağlık sistemin çok daha güçleneceği ve sıfır ölüm temasıyla da eski çağlardan bu zamana kadar gelen kuduz hastalığının döngüsünü kırmak için aşılara, ilaçlara, araçlara ve teknolojilere sahip olunduğu, bunların etkin bir şekilde kullanılarak vakaların kontrol altında tutulması vurgulanmıştır.
2030 yılına kadar köpek kaynaklı kuduzdan insan ölümlerini sona erdirmek için Küresel Stratejik Plan; 2015 yılında yapılan küresel bir eylem çağrısına yanıt olarak, Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE), DSÖ ve Kuduz Kontrolü için Küresel İttifak (GARC) tarafından geliştirilmiştir.
Tüm sıcakkanlı hayvanlar kuduz virüsü ile enfekte olabilir, ancak hayvanlar kuduz virüsüne karşı aynı oranda hassas değildir. Aynı zamanda temas sonrası bulaştırma riski açısından da türler arasında fark bulunmaktadır. Örneğin kuduz bir kurt, tilki ve çakal teması en yüksek riskli grubu oluştururken, köpek teması kuduz riski bakımından orta grupta yer almaktadır. Ancak köpekler, hala dünyanın pek çok bölgesinde özellikle gelişmekte olan ülkelerde kuduzun bulaşmasındaki en önemli aracıdır. Kuduz bir hayvanın enfeksiyöz salyası ile ısırılma ve hatta sağlam mukoza yolu ile temas, yaklaşık olarak %30-40 oranında enfeksiyonla sonuçlanmaktadır.Ülkemizde kuduza yakalanma ihtimali olan hayvan türleri; köpek, kedi, sığır, koyun, keçi, at, eşek gibi evcil hayvanlarla kurt, tilki, çakal, domuz, ayı, sansar, kokarca, gelincik gibi yabani hayvanlardır. Kuduz olan hayvanın huyunda veya hareketlerinde değişimler, korkaklık, sinirlilik ve saldırganlık görülebilir. Genellikle şiddetli ısırma isteği bulunur. Vücudunda felçler, yutkunma güçlüğü, salya akması, kasılmalar görülebilir. Bu belirtileri gösteren hayvanlardan uzak durulmalı ve en kısa sürede İl/İlçe Tarım ve Orman Müdürlüklerine haber verilmelidir.
Köpek ve kedilerin her yıl aşılanması hastalığın insanlara bulaşının engellenmesi açısından önemlidir. Beslediğimiz kedi ve köpeklere her yıl kuduz aşılarını yaptırarak hayvanlarımızı, kendimizi ve toplumu kuduzdan koruyabiliriz.
Herhangi bir kuduz riskli temas sonrasında; en önemli adım yara bakımıdır. İyi bir yara bakımı, kuduz virüsü geçişini azaltmadaki en etkili yöntemdir. Yara bol su ve sabunla ile yaklaşık 15 dakika yıkanmasının ardından, alkol veya iyotlu antiseptik solüsyon uygulanarak derhal bir sağlık kuruluşuna müracaat edilmelidir.
Hekim tarafından kuduz aşısı yapılması uygun görüldüğünde aşıların zamanında ve eksiksiz olarak yaptırılması konusunda dikkatli olunmalıdır. Aşı programına başlanması durumunda hekim tarafından belirlenen takvime uyularak kuduz aşıları gününde yaptırılmalıdır. İlk aşı dozunun yapıldığı gün verilen Aşı Takip Kartı bir sonraki aşı günlerinde mutlaka getirilmelidir.
Unutmayalım kuduz, hastalığının belirtileri ortaya çıktıktan sonra tedavisi mümkün olmadığından ve genellikle ölümle sonuçlandığından kuduz şüpheli temas durumunda özellikle yara bakımı ile gerekli durumlarda kuduz aşısı ve kuduz antiserumu uygulamaları hayat kurtarıcıdır.
Kuduz riskli temaslarda yaklaşım ve yapılması gerekenler Bakanlığımızca hazırlanıp yayımlanan rehberlerde belirtilmektedir. Bakanlığımızca 2019 yılında yayımlanan rehber yeni bilimsel veriler ve gelişmeler ışığında güncellenmiş ve hazırlanan Kuduz Profilaksi Rehberi tüm sağlık kuruluşlarımızda bulunmaktadır. Kuduz Profilaksi (önleyici) Rehberi’nde insanlarda ve hayvanlarda kuduz hastalığı ile ilgili bilgiler, kuduz hasta takibi, tanısı, numune alma ve gönderme gibi konuların yanı sıra kuduz profilaksisine yönelik uygulamalar detaylı olarak anlatılmıştır. Rehberin sonunda da kuduz ve kuduz profilaksisine ilişkin sıklıkla sorulan sorulara ve cevaplarına yer verilmiştir.
Kuduz hastalığı hakkında ayrıntılı bilgilere ve Kuduz Profilaksi Rehberinin tamamına Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü’nün aşağıda yer alan adresinde ulaşılabilir.
Adres: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/zoonotikvektorel-kuduz